Wat is seidr?

Seidr is een vorm van traditioneel sjamanisme of hekserij die in vergetelheid is geraakt. Wij weten er alleen iets over vanwege een aantal obscure passages in Oud Noorse en IJslandse teksten. Het werd tot in de vroege middeleeuwen in Scandinavië beoefend, na de kerstening werden beoefenaars vervolgd en is de traditie uitgestorven. Uit de oude teksten kunnen we opmaken dat het een aantal unieke kenmerken bevatte, die je niet terug ziet in andere sjamanistische tradities. Het is onmogelijk om een compleet beeld te geven van wat de traditie inhield, omdat de bronnen maar heel weinig informatie geven. En we moeten er rekening mee houden dat vrijwel alle bronnen geschreven zijn door christenen, die de traditie alleen uit de overlevering kenden en er belang bij hadden de beoefenaars in een kwaad daglicht te stellen. De seidr vrouwen en mannen stonden immers voor een heidense manier van denken en doen. Wat we wel weten zal ik hier in het kort toelichten. De völva De völva was de belangrijkste vertegenwoordigster van de traditie. Zij was een zieneres en beoefende wat tegenwoordig het hoge zetel ritueel wordt genoemd. Haar titel verwijst naar de staf die zij in dit ritueel gebruikt. Een heel aantal van deze staven zijn bij opgravingen teruggevonden, altijd in rijke graven met andere voorwerpen die op ritueel gebruik kunnen wijzen. Völva’s stonden in hoog aanzien en reisden rond langs gemeenschappen die hun diensten nodig hadden. Zij werden vaak vergezeld door een grote groep, waarschijnlijk leerlingen. In de saga van Erik de Rode wordt het bezoek van zo’n völva beschreven. Dit is de belangrijkste bron voor informatie over het hoge zetel ritueel. Andere namen voor deze vrouwen zijn o.a. seidkona en spakona. Deze namen worden door elkaar heen gebruikt en gaven waarschijnlijk niet per sé verschillende functies of vormen van seidr aan. Vrouwelijke beoefenaars waren in de meerderheid, maar er worden in de saga’s ook seid mannen genoemd, soms zelfs hele groepen. Vrouwelijke zieneressen speelden al minstens sinds het begin van de jaartelling een belangrijke rol in de Germaanse samenleving. De staf Völva betekent stafdraagster. Er zijn veel van deze staven terug gevonden. Ze zijn van ijzer en hebben meestal een of meerdere opengewerkte knoppen, Sommige zijn versierd met hele taferelen aan de bovenkant of met extra ornamenten er aan gehangen, maar de meeste zijn vrij eenvoudig. De vorm doet vaak denken aan een spinrok, de stok waar tijdens het spinnen de ongesponnen vlas of wol op werd vastgehouden. Dat de zieneres stafdraagster werd genoemd, geeft wel aan hoe essentieel de staf was bij de rituelen die zij uitvoerde. De vardlokkur Een vardlokkur is een speciaal lied dat werd gezongen om de spirits uit te nodigen bij het ritueel. In de saga van Erik de Rode wordt beschreven hoe de Völva haar werk niet kan doen, als er niemand is die dit lied voor haar kan zingen. Hoe dit lied klonk is niet bekend. In andere teksten wordt de zang bij seidr rituelen soms als betoverend mooi en soms als een soort van kattengejank beschreven. We kunnen er dus van uit gaan dat er veel variatie was. Er bestaat in het Oud Noors wel een versmaat die speciaal werd gebruikt voor magische bezweringen, de galdralag. Als er woorden werden gebruikt in een vardlokkur, dan zullen deze hoogstwaarschijnlijk in deze vorm gegoten zijn. De hoge zetel of het seidr-platform Tijdens het ritueel zat de beoefenaar hoger dan de andere aanwezigen. Soms werd er gebruik gemaakt van de hoge zetel die in voorname huishoudens altijd aanwezig was. Dit was de zetel voor de persoon met de hoogste status. Meestal was dit de heer des huizes, tenzij er een gast met hoger status was, zoals een Völva. Waarschijnlijk stond die stoel op een kleine verhoging. Er kon ook een speciaal seidr platform worden gebouwd, waar de Völva op plaats nam. Deze zitplaats was essentieel in het ritueel. Een van de verhalen vertelt hoe een seidkona zichzelf van het platform gooit, om te voorkomen dat ze informatie geeft, die ze geheim wil houden. Magie Uit de bronnen is op te maken dat seidkona’s zich bezig hielden met verschillende vormen van toverij. Zij konden mensen of dingen verborgen houden, of ze juist opsporen. Zij konden het weer beïnvloeden, een storm oproepen of juist laten kalmeren. Ze konden vis naar de kust roepen, zodat deze gevangen kon worden. En natuurlijk konden zij vervloeken en zegenen. Of elke seidkona zich met al deze zaken bezighield, is niet bekend. Alle informatie die we hebben is fragmentarisch, vaak alleen een losse zin hier en daar. Het is dus moeilijk om iets zeker te weten. Necromantie Het opwekken van een overleden völva is een terugkerend thema in de Edda gedichten. Utisetta Buiten zitten, op een kruispunt of een grafheuvel wordt in sommige saga’s beschreven. Het zijn vooral gewone mensen die op deze manier proberen inzichten te krijgen. In de tijd waarin de saga’s spelen konden mensen nog op de grafheuvel van een directe voorouder gaan zitten en om advies of hulp vragen. Onze directe voorouders liggen niet in grafheuvels. Als wij op een grafheuvel in trance gaan, dan is het wel mogelijk om contact te maken met de mensen die daarin begraven zijn, maar we hoeven hen niet om advies over onze dagelijkse beslommeringen te vragen. Onze werelden liggen zo ver uit elkaar dat zij waarschijnlijk de vraag niet eens zullen begrijpen. Het heeft alleen zin als je graag iets wil leren over hun cultuur. Trommels Trommels speelden geen rol in seidr. Er is nog nooit een trommel teruggevonden in een graf uit de vikingtijd. Er wordt ook nergens in de saga’s gesproken over trommelen bij seidr rituelen. Aangezien een völva altijd een staf in de hand had, was het voor haar ook onmogelijk om te trommelen. Er wordt wel herhaaldelijk gesproken over zang, de vardlokkur en galdr. Ervaring leert dat zang en staf meer dan genoeg zijn om een diepe trance op te wekken.

Er is in feite meer dat we niet over seidr weten dan wel. Heling Hielden de seidkona’s zich bezig met heling, is een vraag die vaak gesteld wordt. We weten het niet. In sommige völvagraven zijn bepaalde kruiden teruggevonden, Maar we weten natuurlijk niet of deze misschien voor persoonlijk gebruik waren. Het lijkt voor de hand te liggen dat seidkona’s in trance wel informatie over ziekte en remedies konden ophalen en dat zij spirits, Goden en voorouders konden aanroepen om te helpen bij een genezing. Drugs Er zijn kruiden in völvagraven gevonden die hallucinaties kunnen opwekken. Maar deze kruiden kunnen ook medicinaal gebruikt worden, bv als pijnstiller. Hier geldt hetzelfde als bij de trommel. Een völva had geen andere hulpmiddelen nodig dan haar staf en een lied om in diepe trance te gaan. Opleiding Er is vrijwel niets bekend over hoe iemand seidkona kon worden. Völva’s reisden rond in groepen. Waarschijnlijk waren dit assistenten – er waren immers mensen nodig die de liederen konden zingen – en leerlingen. Er wordt wel een paar keer geschreven over völva’s die zusters van elkaar waren. Het zou dus kunnen dat het speciale families waren die zich met seidr bezighielden. Er zijn meer aanwijzingen hiervoor in de saga’s te vinden. Maar mensen gingen soms ook in de leer bij de Finnen (Sami) om toverkunsten te leren. Deze verhalen gaan dan meestal over kwaadaardige magie, die werd gebruikt om vijanden te treffen of zelfs te doden en niet over het beoefenen van het hoge zetel ritueel. Runen In de saga’s wordt niets geschreven over seidkona’s die runen gebruikten voor magie of divinatie. Er is wel een voorbeeld van runen die worden gebruikt voor genezing, maar in dat verhaal komt geen seidkona voor. Odin is natuurlijk bedreven in zowel seidr en het gebruik van runen. De combinatie van beide kunsten is dus zeker niet uitgesloten.